Η Εκκλησία και η "πολιτεία" της

Έχουμε πάντοτε την τάση να αγνοούμε ότι ο όρος "Εκκλησία" είναι ουσιαστικά προσδιοριστικός και όχι αυθύπαρκτος. Έτσι η Εκκλησία, κατά "το μέγα μυστήριο", είναι γυναίκα και, κατ' επέκταση, σώμα του Χριστού (Εφεσ. 5,21-33), ως "ναός άγιος εν Κυρίω" είναι κατοικητήριο του Θεού εν πνεύματι (Εφεσ. 2,21-22) κλπ. Τώρα, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε ότι, από θεσμικής πλευράς, η Εκκλησία είναι άμεσα συνυφασμένη με την έννοια της "πόλης" - (κράτους), άρα και των παραγώγων αυτής όρων, όπως είναι τα "πολίτης", "πολιτεία", "πολίτευμα", "πολιτική", "πολιτεύομαι", "πόλεμος" (σχεδόν στο σύνολό τους χρησιμοποιούμενα στην αποστολική ορολογία). Πραγματικά, υπάρχει "πόλις Θεού ζώντος Ιερουσαλήμ επουράνιος", στην οποία "προσεληλύθαμεν", ήτοι "έχουμε ήδη προσέλθει και βρισκόμαστε"! (Εβρ. 12,22)' δηλώνεται ότι "το πολίτευμα ημών εν ουρανοίς υπάρχει" (Φιλιπ. 3,20)' προτρεπόμαστε "αξίως του Ευαγγελίου του Χριστού να πολιτευόμαστε" (Φιλιπ. 1,27)' γίνεται ρητή αναφορά στην "πολιτεία του Ισραήλ" (Εφεσ. 2,12)' αποκαλούμαστε "συμπολίται των αγίων" (Εφεσ. 2,19), ρητά αντιδιαστελλόμενοι από τους "ιδιώτες" που μπορεί να εισέλθουν στις συνάξεις-συνελεύσεις των επιμέρους εκκλησιών μας (Α' Κορ. 14,23) κλπ.

Συνεπώς, η Εκκλησία του Θεού εν Χριστώ υπόκειται στην "πολιτεία" (πολίτευμα, με βάση τη σύγχρονη ορολογία) της "πόλεως" - (κράτους) του Θεού, της άνω ή επουράνιας Ιερουσαλήμ. Οφείλουμε, λοιπόν, να μελετήσουμε διεξοδικά αυτήν την "πολιτεία".

Ο, συνήθως εξαιρετικά αξιόπιστος, Αριστοτέλης (στον οποίο ανήκουν και εξαιρετικές θεωρητικές συλλήψεις, όπως η αναλογία της "πόλης" με το ανθρώπινο σώμα - η οποία γίνεται πνευματική αποκάλυψη τέσσερις αιώνες αργότερα στον απόστολο Παύλο - ή η έμφαση στην ηθική διάσταση του συναισθήματος που απορρέει από τις πράξεις, αντί για τις πράξεις καθαυτές - όπου η διατύπωση "αυτός που απέχει από τις ηδονές και λυπάται γι' αυτό είναι διεφθαρμένος' αυτός που απέχει και χαίρεται γι' αυτό είναι αγαθός" ηχεί τόσο συγκλονιστική, που νομιμοποιεί τη θεωρία του αρχαίου χριστιανού δασκάλου Ιουστίνου περί "σπερματικού λόγου", δηλαδή επιμέρους θεϊκών αποκαλύψεων σε απερίτμητους της εποχής της Π.Δ.) εφαρμόζει στα περίφημα "Πολιτικά" του τη διάκριση των πολιτευμάτων σε "ορθά" και "φαύλα", με ειδοποιό κριτήριο διάκρισης την προάσπιση ή μη του κοινού συμφέροντος για την πόλη και τους πολίτες:

1. Κυβέρνηση του ενός: Βασιλεία (ορθό) - Τυραννίδα (φαύλο).
2. Κυβέρνηση των λίγων: Αριστοκρατία (ορθό) - Ολιγαρχία (φαύλο).
3. Κυβέρνηση όλων: Δημοκρατία (φαύλο) - Πολιτεία (ορθό).

Ο ίδιος δεν διστάζει να θεωρήσει τελειότερο πολίτευμα την "Πολιτεία", την κυβέρνηση όλων των πολιτών, ενώ πολύ κρίσιμη επισήμανση είναι αυτή που ορίζει ως εδραία σύμβαση για την ορθότητα και τη νομιμότητα του πολιτεύματος αποκλειστικά την τήρηση των πατροπαράδοτων νόμων (και όχι την πλειοψηφική νομοθέτηση, που αποτελεί χαρακτηριστικό του φαύλου πολιτεύματος της "δημοκρατίας"). Με βάση αυτή την πολύ χρήσιμη, πρακτικά, αριστοτελική διάκριση την πολιτευμάτων μπορούμε να κατανοήσουμε σε μεγάλο βαθμό το εκκλησιαστικό πολίτευμα, τόσο στην ιδεατή, όσο και στις εφαρμοσμένες μορφές του.  

1.Βασιλεία: Η "βασιλεία του Θεού" διακηρύττεται τόσο εμφατικά στα κείμενα της Κ.Δ., που παρασέρνει τους αστήρικτους και τους αδόκιμους να κόπτονται υπέρ της "θεοκρατίας". Οι ταλαίπωροι αυτοί αγνοούν παντελώς το γεγονός πως αυτής της βασιλείας ο Βασιλιάς δεν περιστοιχίζεται από υπηκόους αλλά από γιους! Γιους, οι οποίοι "παραλαμβάνοντας βασιλεία ασάλευτη" (Εβρ. 12,28) έλαβαν και την υπέρτατη επί γης εξουσία "του δεσμείν και λύειν". Πρόκειται, λοιπόν, για μια εντελώς ιδιαίτερη μορφή βασιλείας, η οποία δεν επιτρέπει σε κανέναν "φιλοπρωτεύοντα Διοτρεφή" να ασκεί μοναρχική εξουσία πάνω στην Εκκλησία ή σε επιμέρους εκκλησία.

Είναι, βέβαια, γεγονός ότι η απεμπόληση της "πρώτης αγάπης" και η ραστώνη της "ιδιώτευσης", σε συνδυασμό με την επακολουθήσασα λαίλαπα του καισαροπαπισμού, ανήγαγαν τον σφετεριστικό "μοναρχικό επισκοπισμό" σε κυρίαρχο εκκλησιαστικό πολίτευμα, αλλά ήδη με την εμφάνισή του εισαγόμαστε στη σφαίρα της τυραννίδας (είναι, εδώ, απαραίτητο να επισημάνουμε ότι, στην πραγματικότητα, το γενεσιουργό αίτιο αυτής της διαστροφής βρίσκεται, πολύ βαθύτερα, στην καταστροφική επίδραση του "δηλητηρίου" των ιουδαϊζόντων, που προξένησε το φαινόμενο του "μιθριδατισμού" στην Εκκλησία, καθώς λίγο λίγο και συγκαλυμμένα αυτό το "έτερο ευαγγέλιο", το "ευπροσωπόν στη σάρκα" (Γαλ. 6,12), η πλήρωση "της αντιλογίας του Κορέ" στην Κ.Δ., παρεισάγοντας τον Νόμο από "το παραθυράκι" του "κακού ζήλου" (Γαλ. 4,17) και αρνούμενο το Ευαγγέλιο της χάριτος του Θεού, έφθειρε βαθιά την Εκκλησία - αλλά δεν έχει κατισχύσει εναντίον της!).

Στην πρακτική της τυραννίδας (σ.σ. η έννοια "τυραννίδα" ως πολίτευμα ας μη συγχέεται με την, ευρύτερη, έννοια της "τυραννίας", η οποία περιλαμβάνει και τα άλλα δυο "φαύλα" πολιτεύματα, την ολιγαρχία και τη δημοκρατία, καθώς και γενικότερα την έννοιας της βίαιης και άνομης επιβολής εξουσίας) βασικό χαρακτηριστικό αποτελεί η πλήρης κατάργηση (σπανιότερα) ή η "σαλαμοποίηση" (πολύ συχνότερα) της εκκλησίας, η οποία μετατρέπεται σε .."οπερέτα". Έτσι, οι λεγόμενες "ιστορικές" εκκλησίες μετατράπηκαν σε, ψευδομυστηριακού τύπου, θεατρικές παραστάσεις (οι "λειτουργίες" τους αποτελούν πιστή αντιγραφή του αρχαιοελληνικού θεάτρου), ενώ οι "μεταρρυθμισμένες" στα γνωστά, ψευδοακαδημαϊκού τύπου, μοναρχικά διαγγέλματα-"διδασκαλίες" του "επισκόπου" - άντε και, ίσως, των έμπιστών του - για να τους αποκαλέσω όσο πιο ευφημιστικά γίνεται - ( οι παλαιότεροι εξ ημών θα θυμούνται, νομίζω, τα "αξέχαστα" από τηλεοράσεως διαγγέλματα του "απριλιανού" δικτάτορα). Η θεμελιώδης πρόθεση της τυραννίδος είναι να αποκλειστεί κάθε ενδεχόμενο ανοιχτής αμφισβήτησης της αυθεντίας του τυράννου, ενώ ακόμα και στην αρχαϊκή βασιλεία το δικαίωμα της ισηγορίας και της "παρρησίας" στην εκκλησία  (των πολεμιστών) είναι ιερό! Πάσα ομοιότητα με τα υπάρχοντα εκκλησιαστικά πολιτεύματα ΔΕΝ είναι συμπτωματική.

2. Αριστοκρατία: Ιστορικά αναφέρεται στο πολίτευμα που, αντικαθιστώντας τη βασιλεία, χαρακτηρίζεται από την συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια των "αρίστων", δηλαδή των "ευγενών" της εποχής, αυτών που καταγόμενοι από επιφανείς οικογένειες κατόρθωναν πάντως να διατηρούν ή και να αυξάνουν τόσο την πατρογονική τους περιουσία, όσο και το γενικότερο κοινωνικό τους κύρος, αλλά και να ασκούν την εξουσία βασιζόμενοι στην τήρηση των πατροπαράδοτων νόμων (περιέργως πως οι γάμοι μεταξύ ομοφυλοφίλων δεν συγκαταλέγονταν σ' αυτούς..), η οποία και διασφάλιζε το κοινό συμφέρον της πόλης και των πολιτών. Στην εκκλησιαστική πολιτεία, το πολίτευμα αυτό μπορεί να αντιστοιχηθεί με το "πρεσβυτερικό" σύστημα διακυβέρνησης - και ίσως, πιο μακροσκοπικά, με το "συνοδικό". Όντως τα απαιτούμενα προσόντα για όποιον "επισκοπής ορέγεται" επιβεβαιώνουν ότι αυτή η διακονία βασίζεται σε συγκεκριμένης μορφής "αριστεία". Η, περιορισμένης κλίμακας, συλλογική εξουσία αυτού του πολιτεύματος, δεν καταργεί την λειτουργία της εκκλησιαστικής συνέλευσης, αλλά την περιορίζει σε καθαρά δεύτερο ρόλο, περίπου αυτόν της, σχεδόν τυπικής, αναγνώρισης και επικύρωσης των αποφάσεων του συμβουλίου των "αρίστων" - πρεσβυτέρων. Η "ισηγορία" και η "παρρησία" των πολιτών τυπικά διατηρούνται, αλλά στην πραγματικότητα είτε δεν συντρέχει σοβαρός λόγος να ασκηθούν (στην καλύτερη δυνατή εκδοχή) είτε αποφεύγεται εκουσίως η άσκησή τους από κάποιον παραδοσιακό φόβο για εμπλοκή στη δυσμένεια των "ισχυρών".

Στην "ολιγαρχία" όλα αυτά ανατρέπονται. Η κλειστή ομάδα εξουσίας, που αποτελείται πλέον, από τους οικονομικά ισχυρούς, αλλά στερούμενους κοινής αποδοχής για το ήθος τους και την προσήλωσή τους στα ''νόμιμα" και στο κοινό συμφέρον, κυβερνά αυθαίρετα και βίαια, τουτέστιν τυραννικά, καταργώντας απροκάλυπτα ή "σαλαμοποιώντας" την εκκλησιαστική συνέλευση. Πολύ παραστατικά και παραβολικά μάς δίνει την εικόνα ο σύγχρονος ποιητής: "Ύστερα από την πανωλεθρία των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς / και λίγο αργότερα μετά την τελική μας ήττα / πάνε πια οι ελεύθερες κουβέντες / πάει πια και η περίκλεια αίγλη / ήρθε βαριά σιωπή στην Αγορά / και η ασυδοσία των τριάντα τυράννων / Τα πάντα γίνονταν ερήμην μας - και τα πιο δικά μας / χωρίς τη δυνατότητα μιας έστω τυπικής διαμαρτυρίας / Στη φωτιά τα χαρτιά και τα βιβλία' η τιμή της πατρίδας στα σκουπίδια. Επιτρέψτε μου να θεωρώ ότι η εικόνα θυμίζει πολύ έντονα τη σημερινή (και όχι μόνο) εκκλησιαστική πραγματικότητα.

3. Πολιτεία: Κατά τον Αριστοτέλη πρόκειται για το ιδεώδες πολίτευμα, με το σκεπτικό ότι η πραγματική και άμεση συμμετοχή όλων των πολιτών στην άσκηση της εξουσίας εγγυάται το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στο ζήτημα της διακυβέρνησης του κράτους, καθώς η συλλογική συνεισφορά τους σ' αυτήν διασφαλίζει και την ποιοτικότερη διαχείρισή της. Αυτό επαληθεύεται και από ιστορικής πλευράς, καθώς η αθηναϊκή δημοκρατία στις απαρχές της (πριν διαφθαρεί από τους δημαγωγούς) λειτούργησε πραγματικά ως "πολιτεία" και αυτό ακριβώς το αίσθημα της πλήρους και βαθιάς συνταύτισης των πολιτών με την πόλη, που απέρρεε από το πολίτευμα, υπήρξε η αιτία των ένδοξων νικών στον Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα, νικών που σημάδεψαν ανεξίτηλα την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας, αλλά και της συνολικής προσφοράς του αθηναϊκού πολιτισμού στην ανθρωπότητα. Πράγματι, η πραγματική φιλοπατρία βρήκε την πιο γνήσια έκφρασή της στο αίσθημα του Αθηναίου πολίτη ότι αυτή η πόλη είναι πραγματικά η πόλη "του", αυτή η πόλη που εξαρτάται από τον ίδιο και ο ίδιος από αυτήν σε κάθε περίσταση! (Πόσο πολύ διαφορετική αντίληψη από την ιδιώτευση των πιστών, μέσω της κραυγαλέας απεμπόλησης των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων τους μέσα στις εκκλησίες και του ανεύθυνου ατομοκεντρισμού του στυλ "εγώ και ο Κύριος μόνο").

Όμως, η "πολιτεία" δεν παύει να είναι νόμιμο πολίτευμα, επειδή ακριβώς πληροί τον βασικό όρο, που δεν είναι άλλος από την τήρηση και εφαρμογή των θεϊκών και πατροπαράδοτων νόμων. Η εκκλησία της, ως ανώτατος θεσμός του πολιτεύματος, όπως και οι άρχοντές της (με πλήρη επίγνωση του "υπουργήματός" τους - "διακονίας", θα το λέγαμε εμείς), έχουν ως πρωταρχικό τους σκοπό τη διασφάλιση της τήρησης αυτών των νόμων, οι οποίοι θεωρούνται ιεροί και απαρασάλευτοι. Έτσι, οποιοσδήποτε πολίτης ("ισηγορία") μπορεί ελεύθερα ("παρρησία") να καταγγείλει οποιαδήποτε παραβίασή τους και να απαιτήσει από την εκκλησία να πάρει θέση σχετικά.

Η "δημοκρατία", τώρα, ανήκει στα "φαύλα" πολιτεύματα, ακριβώς επειδή, αντί να διασφαλίζει την εφαρμογή των δεδομένων νόμων, επιλέγει την "ύβρη" της αθέτησής τους, μέσω της καθιέρωσης νέας νομοθεσίας, βασισμένης στην παράνομη αρχή της "πλειοψηφίας". (Οποιαδήποτε ομοιότητα με τις επίκαιρες πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα φυσικά ΔΕΝ είναι τυχαία...). Η πρακτική της ψηφοφορίας και της πλειοψηφίας στην "πολιτεία" (και στην Εκκλησία!) περιορίζεται αυστηρά στην εκλογή "αρχόντων" - "υπουργών" ("υπό"  + "έργον") και ποτέ στην ψήφιση νόμων. Οι νόμοι, σε ειδικές περιπτώσεις, υπόκεινται σε ερμηνεία, αλλά αυτή η ερμηνεία δεν μπορεί ποτέ να έρχεται σε αντίθεση με το γενικότερο πνεύμα της ιερής νομοθεσίας, ούτε νομιμοποιείται με ψηφοφορίες, αλλά με την συλλογική μαρτυρία της εκκλησίας.

Θυμάμαι, πριν από μερικά χρόνια, που σε μια από τις πολύ σπάνιες περιπτώσεις "ανοιχτής" εκκλησιαστικής σύναξης (δηλαδή "πολιτείας"), είχε τεθεί ακριβώς ο προβληματισμός για το αν ο παραδοσιακός τρόπος λειτουργίας της εκκλησιαστικής σύναξης είναι ο "νόμιμος" με γνώμονα την αποστολική παράδοση, που αποτελεί την μόνη νόμιμη νομοθεσία της Εκκλησίας, ο επίσκοπος ("μονάρχης" μάλλον, με "ολίγον από πρεσβυτέριο") αποφάσισε στο τέλος, "δημοκρατικότατα" (!), να θέσει το θέμα σε ψηφοφορία. Δυστυχώς, αν και ήμουν ο ίδιος αυτό που, κοινοβουλευτικά, ονομάζεται "εισηγητής της μειοψηφίας" (στην περίπτωσή αυτή όλα αυτά ατύπως, διότι η Εκκλησία του Θεού δεν επιδέχεται ούτε πλειοψηφίες, ούτε μειοψηφίες, ούτε κόμματα...), υπήρξα αρκετά αδόκιμος, με αποτέλεσμα να μη διαφωνήσω επί της διαδικασίας και να μη ζητήσω να τεθεί το ζήτημα σε διεξοδικότερη μελέτη και διαβούλευση, μέχρι τη συλλογική μαρτυρία της πραγματικής ευθυγράμμισης με τις σχετικές εντολές του Κυρίου. Ατυχώς, τότε "η δημοκρατία νίκησε"...

Ε. Σταυρόπουλος